شرکت‌های خلاق ایرانی در راه بازار جهانی

این روزها خیلی از مردم با مفهوم شرکت های استارتاپی و دانش بنیان در کشور آشنا هستند و روزهایشان با آنها سپری می شود. در کنار شرکت های دانش بنیان اما در حوزه فناوری‌های نرم هم خیز جدیدی شروع شده که هر روز با گسترش خانه های خلاقیت جدی تر می شود.

پرویز کرمی دبیر ستاد فناوری های نرم و توسعه صنایع خلاق معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در گفت وگو با همشهری از گردش های مالی میلیارد دلاری صنایع خلاق در جهان می گوید که ایران قصد دارد سهم خود را از آن تصاحب کند. به گفته او، تاسیس خانه های خلاق در استان های مختلف و همچنین نمایندگی های ایران در کشورهای منطقه ازجمله ترکیه که به تازگی افتتاح شده باعث می شود که شرکت های خلاق بتوانند به جای خام فروشی نفت برای کشور ارزآوری داشته باشند.

علاوه بر این میلیون ها فارغ التحصیل علوم انسانی در کشور می توانند در اکوسیستم خلاق کشور شاغل شوند یا خودشان دست به کارآفرینی بزنند.

در روزهای پایانی سال۱۴۰۰ زیست بوم نوآوری ما در چه وضعیتی قرار دارد؟

ما در جمهوری اسلامی ایران بزرگ ترین زیست بوم نوآوری منطقه را در اختیار داریم. در این زیست بوم توانمندسازی نیروی انسانی، توسعه زیست بوم فناوری و نوآوری، رشد و توسعه شرکت های دانش بنیان و خلاق و همچنین از طریق ارتقای نظام تامین مالی، راه حل های فناورانه را برای رفع چالش ها و نیازمندی های کشور ارائه می کنیم. تاکنون در این زیست بوم توانسته ایم پهنه های نوآوری را ایجاد کنیم. حدود یک میلیون مترمربع پهنه های نوآوری در شهرهای مختلف داریم که حاصل آن ۷۰خانه خلاق و نوآوری، ۹کارخانه نوآوری، ۱۰هزار استارت آپ و ۲۴۷مرکز نوآوری است. اینها باعث شده اند ۶۵۰۰شرکت دانش بنیان به اضافه ۱۵۰۰شرکت خلاق به وجود بیاید که منجر به ایجاد ۳۵۰هزار شغل مستقیم و ۲۵۰هزار میلیارد تومان گردش مالی شده است. این در حالی است که حدود ۶۰صندوق پژوهش فناوری در دل این زیست بوم شکل گرفته است.

شرایط ما در حوزه صنایع خلاق و فرهنگی در مقایسه با دنیا چطور است؟

صنایع خلاق و فرهنگی در دنیا ۵۰میلیون نفر اشتغال مستقیم ایجاد کرده و ۲۷۰۰میلیارد دلار گردش مالی دارد. یک درصد جمعیت دنیا در ایران زندگی می کنند و حدود یک درصد خاک دنیا را در اختیار داریم و این در حالی است که ۲درصد تولید علم دنیا به ایران تعلق دارد. بالطبع ما می توانیم از این ۲۷۰۰میلیارد دلار حداقل یک درصد را نصیب خود کنیم که چندین برابر درآمد نفتی کشور است.

این شرکت ها ویژگی خاصی دارند؟

الان این صنایع می توانند در قالب شرکت های خلاق در مناطق مختلف کشور ایجاد شوند و رشد پیدا کنند و بازار کار داشته باشند. این شرکت ها هزینه پایین اشتغال دارند و زودبازده هستند. همچنین شکل کار آنها به صورت توسعه پایدار، درگیر شدن با فناوری و نوآوری و متناسب با ویژگی های بومی و جغرافیایی است؛ ضمنا از هویت ملی ما در برابر فرایند جهانی شدن حفاظت و حراست می کنند و باعث توسعه سبک زندگی ایرانی، اسلامی می شوند.

صنایع خلاق شامل چه حوزه هایی است و آیا اصلا درآمدزا هستند؟

ما ۲۰شاخه در صنایع فرهنگی و خلاق داریم که ازجمله آنها می توان به اسباب بازی اشاره کرد. اسباب بازی بازاری معادل ۱۰۰میلیارددلار را در اختیار دارد. شاخه دیگر، انیمیشن است که بازار آن ۲۷۰میلیارد دلار برآورد می شود. همچنین ۱۰۰میلیارد دلار به پوشاک اختصاص دارد. ۱۵۰میلیارد دلار از این بازار مربوط به بازی های رایانه ای است.

نوشت افزار ۲۰۰میلیارد دلار، گردشگری ۲۱میلیارد دلار و سینما ۴۲میلیارد دلار را در اختیار دارند. با این حال، سهم گردش مالی ایران از بازار ۱۰۰میلیارددلاری اسباب بازی، ۳۵۰میلیون دلار است و باید توجه کرد که بیش‌تر اسباب بازی های موجود در کشور وارداتی است و تنها ۱۵میلیون دلار آن ایرانی است. پس ما به راحتی می توانیم فاصله بین ۱۵میلیون دلار تا ۳۵۰میلیون دلار را از آن خود کنیم. در انیمیشن ما حدود ۶۵میلیون دلار از بازار را در اختیار داریم که به راحتی می توانیم در این حوزه با توجه به نیروی انسانی ماهر، استعدادها و شرکت های خلاقی که در حال شکل گیری است، سهم بالایی از این بازار داشته باشیم.

همچنین، این بازار تحریم پذیر نیست و به طور عمده متکی به نیروی انسانی خلاق و خوشفکری است که ما از آن برخورداریم. در سینما گردش مالی ما ۳۰۰میلیارد تومان است؛ چراکه ما در این حوزه صرفا به تولید فیلم و فروش بلیت فکر می کنیم و به بازارهای جانبی آن توجهی نداریم. به خلق و تولید کاراکتر و سپس بهره بردن از آن فکر نمی کنیم. همچنین لازم است به توکن های غیرمثلی (NFT) که درواقع دنیای آینده مالکیت معنوی است، توجه نشان دهیم.

این مواردی که گفتید، چطور قابل تحقق است؟

ستاد فناوری های نرم اهدافی را برای خود تعریف کرده است. یکی از این اهداف، رفع نیازهای اساسی جامعه به صورت پایدار است که به معنای اشتغال پایدار است و اشتغال پایدار به معنای اشتغالی است که با نوآوری، فناوری و با مدل های کسب وکار روز شکل بگیرد. این موضوع بهره وری اشتغال های سنتی را افزایش می دهد و باعث می شود که کاربردی سازی منجر به توسعه پایدار شود. در نتیجه آن، توسعه فناوری شکل می گیرد. به این معنا که از فناوری های روز در این مدیوم تک و لو تک استفاده کنیم.

اسباب بازی های ما باید جنبه تعاملی پیدا کنند؛ یعنی اینترنت اشیا، هوش مصنوعی، مکاترونیک و های تک بخش اصلی اسباب بازی های ما شود و از موادی چون کاغذ، چسب، مقوا و کاموا عبور کند. به این ترتیب، یک بازار جدید برای شرکت های دانش بنیان و برای سرریز فناوری ایجاد می شود. اینگونه روبات سورنا۴و روبات های فوتبالیست تولید می شوند. درواقع لبه تکنولوژی وارد لبه اسباب بازی و سرگرمی می شود. همین اتفاق باعث توسعه بازار و صادرات کالاهای خلاق به کشورهای منطقه می شود و رقابت پذیری و تاب آوری از این طریق افزایش می یابد.

خانه های خلاق و نوآوری قرار است به چه نیازی در کشور پاسخ دهند؟

ما در معاونت علمی ۴حوزه را پیگیری می کنیم؛ شرکت دانش بنیان، شرکت خلاق، کارخانه نوآوری یا مرکز نوآوری برای صنایع های تک و خانه های خلاق و نوآوری برای صنایع فرهنگی و فناوری های نرم. موارد پیشین فعلا کنار گذاشته شده و اکنون تمرکز بر این ۴حوزه است. ما از طریق رویداد ایده تا محصول ایده ها را دریافت و وارد فرایند شتابدهی کرده و ورودی و خروجی این قیف را تنظیم می کنیم؛ یعنی به عنوان مثال در خانه های خلاق و نوآوری غربالگری می کنیم، توسعه طرح می دهیم، نمونه سازی می کنیم، از طریق تضمین کسب وکار جذب سرمایه گذار، توسعه محصول و همینطور بازارسنجی و بازارسازی را انجام می دهیم.

شرکت های خلاق با دانش بنیان چه تفاوتی با هم دارند؟

این تفاوت در حیطه فعالیت است؛ به عبارت دیگر اگر یک شرکت در حوزه فرهنگ فعالیت کند، آن را خلاق محسوب می کنیم. همچنین شرکت های دانش بنیان درجه یک از معافیت مالیاتی برخوردارند و در موارد دیگر شرکت های خلاق از همان امتیازاتی برخوردارند که شرکت های دانش بنیان.

در خانه های خلاق جایی برای فارغ التحصیلان علوم انسانی هم هست؟

۵۰درصد فارغ التحصیلان ما در حوزه های علوم انسانی، فرهنگ و هنر هستند. اینها عموما امکان استخدام ندارند، اما آنها می توانند در حوزه پالسی لب ها در شرکت های خلاق و خانه های خلاق و نوآوری که در زمینه علوم انسانی فعالیت می کنند، به صورت تخصصی مشغول به کار شوند؛ به عنوان مثال، در جامعه شناسی می توانیم شرکت هایی داشته باشیم که در حوزه نظرسنجی فعال هستند. این شرکت ها در دنیا فراوان و در کشور ما کم هستند؛ چراکه چنین تجربه ای در کشور ما عملیاتی نشده است. پالسی لب ها می توانند در حوزه حکمرانی اجتماعی و فرهنگی فعالیت کنند. همچنین در حوزه ادبیات، به عنوان مثال، ترکیه با کاراکترهای شاهنامه مینی سریال تولید می کند. در حوزه ورزش و تندرستی هم باشگاه ها می توانند وارد نوآوری اجتماعی شوند.