کیوسک خبر: صنایع خلاق قابلیت درآمدزایی و اشتغال زایی بالایى دارند که می‌توانند رونق اقتصادی به دنبال داشته باشد.
معاونت علمى و فناورى ریاست جمهورى نهاد نوپایى اسـت که با هدف ارتقاى اقتدار ملى، تولید ثروت و افزایش کیفیت زندگى مردم از طریق افزایش توانمندى هاى فناورى و نوآورى در کشور و ارتقاى «نظام ملى نوآورى» و تکمیل مؤلفه ها و حلقه هاى آن ایجاد شده اسـت.
در ایجاد این نهاد اهداف دیگرى همچون توسعه «اقتصاد دانش بنیان» از طریق هماهنگى و هم افزایى بین بخشى و بین دستگاهى، ارتقاى ارتباط »دانش» با «صنعت» و «جامعه»، تسهیل تبادلات بین بخش هاى عرضه و تقاضاى فنـــاورى و نوآورى و تجارى سازى دستاوردهاى فناورى و نوآورى و توسعه شرکت هاى دانش بنیان نیز طراحى شده است.در راستاى تحقق اهداف فوق و پاسخگویى به نیازهاى جامعه وظایف متعددى براى این معاونت در نظر گرفته شده است.
از جمله مهم‌ترین این وظایف در سطح کلان مى توان به برنامه ریزى، هماهنگى بین بخشى و هم افزایى در «نظام ملى نوآورى» و بین برنامه هاى توسعه و سیاست هاى کلان توسعه علم و فناورى کشور اشاره کرد.
در کنار این وظایف کلان، وظایف دیگرى نیز با محوریت حمایت از شرکت هاى دانش بنیان و به طور کل تقویت پایه هاى اقتصاد دانش بنیان در نظر گرفته شده که در برگیرنده مواردى چون، توسعه فناورى، تقویت فرآیند تجارى سازى و حمایت از موسسات و شرکت هاى دانش بنیان و شرکت هاى طراحى مهندسى، حمایت از گسترش فعالیت تحقیق و توسعه در کشور و ارتقاى توان «مدیریت فناورى» در شرکت هاى دانش بنیان، ارتقاى کارآفرینى فناورانه و بهبود فضاى کسب و کار دانش‌بنیان و هدایت سرمایه هاى کشور جهت تولید کالاها و خدمات دانش بنیان، توسعه ساز و کارهاى ســـرمایه گذارى خطر پذیر و تأمین مالى لازم در اقتصـــاد دانش بنیان، حمایت از ایجاد و توانمندسازى تشکل‌هاى خصوصى در زمینه تولید و توسعه صادرات کالاها و خدمات دانش بنیان، تحریک تقاضا، بازارسازى و تضمین بـــازار براى تولیدات داخلـــى و بازاریابى و صـــادرات کالاها و خدمات دانش بنیان و… است.
«شـرکت های خلاق و صنایع فرهنگی و فناوری های نرم» از جمله محورهایى است که به تازگى مورد توجه و حمایت معاونت علمى و فناورى قرار گرفته است. به منظور آشنایى با نحوه فعالیت و اهمیت این شرکتها و چگونگى حمایت از آنها، با پرویز کرمی، مشـــاور علمی و فناوری رئیس جمهوری، دبیر ستاد توسعه فرهنگ علم، فناوری و اقتصـــاد دانش بنیان و رئیس مرکـــز ارتباطات و اطلاع رسانی معاونت علمى و فناورى ریاست جمهورى گفت‌وگو کرده‌ایم. مشـــروح این گفت‌وگـو را در ادامه می‌خوانید:
وقتى از شرکت های خلاق و صنایع فرهنگی و فناوری های نرم صحبت مى کنید، به طور وضوح منظور چیست؟
در معاونت علمی و فناورى رییس جمهورى در کنار حمایت از تحقیقات مرز دانش، ما به موضوع تجاری‌سازی فناوری ها هم توجه داریم. دو شاخه اصلی ذیل این موضوع وجود دارد. یکی تأسـیس و حمایت از شـــرکت های دانش بنیان که با توجه به این کارکرد، در حال حاضر ۵۶۰۰ شرکت دانش‌بنیان در حوزه های مختلف در کشور فعالیت می کنند. ضمن اینکه این شـــرکت ها در دل یک زیست‌بومی فعالیت می کنند که ساختارهایی در حمایت از آنها تشکیل شده است.
پس از آن‌که ایجاد شرکت های دانش بنیان در دستور کار معاونت علمى و فناورى رییس جمهورى قرار گرفت، کمیته‌هایی مسئولیت ارزیابی و تعیین صلاحیت این شرکت ها را عهده دار شـدند. در آن‌جا مشخص شد بسیاری از شـــرکت ها با مراجعه به این کمیته‌ها، تمام شرایط قرار گرفتـــن در زمره شـــرکت های دانش بنیان را نداشتند، اما دارای نوآوری و خلاقیت بودند و کسب و کار روز آمد هم داشـــتند. از اینرو، معاونت علمی و فناورى رییس جمهورى برنامه ای را توســـعه داد که ذیل آن این شـــرکت ها را در قالب توسعه برنامه صنایع خلاق و شـــرکت های فناور، تحت پوشش قرار داد.
فناوری های نرم و صنایع فرهنگی شامل حوزه ســـینما، هنرهای تجسمی، نمایشـــی، مد و لباس، گردشگری و صنایع دستى، طراحی، آموزش، یادگیری، گیاهان دارویی، تندرستی و ورزش می شوند.
الان از این شــرکت ها چــه حمایت هایی می شود؟
بر اساس قوانین، ۱۲۰ حمایت شامل شرکت های دانش بنیان می شود. مثل توانمندسازی، حمایت های قانون، مشـــاورهای، تســـهیلات مالی، اما در زمینه شرکت های فرهنگی ۶۰ تا ۷۰ درصد این حمایت ها شامل این شرکت ها هم می شوند.حمایت هایی مثل پرداخت ۵۰ درصد از هزینه حضور این شرکت ها در نمایشگاه های داخلی و خارجی، تسهیلات مالی و حمایت های تبلیغی و ترویجی شامل حال شرکتهاى خلاق و صنایع فرهنگى می شود.
دستاورد این حمایت ها چه بوده است؟
در شرکت ها و صنایع فرهنگی ما تاکنون عمدتا فرد محور و هنرمند محور بوده ایم. یعنى به طور مثال یک اســـتاد هنرمند در هر حوزه اى، در یک کارگاه کوچک ضمن تعلیم به تعدادى از شاگردان خود، با استفاده از هنر خود، کسب درآمد مى کند، اما معاونت علمى و فناورى سعی دارد با ایجاد یک زیست بوم و اکوسیستم و تشکیل زنجیره، از صنایع فرهنگی حمایت کند. زنجیره ای که در آن شـــتاب دهنده ها، مراکز نوآوری وVC ها حضور دارند.
Vc صندوق‌هاى جسورانه اى هستند که در کنار بان‌کها از شرکتهاى خلاق حمایت مى کنند. این صندوقها از ایده و محصول شما به صورت شراکتى حمایت می‌کنند. اگر کالا یا محصول موفق شد یا نشد، آنها در هر دو حالت شریک هستند. به همین دلیل vc ها روی استارت آپ های مختلف سرمایه گذاری می کنند.
یکی از مشکلاتی که ما با آن مواجه‌ایم این است که وقتی دولت به عنوان حمایت کننده وارد هر موضوعى می شــود، این حمایت در یک بروکراســی پیچیده ورود پیدا کرده و باعث عدم موفقیت این شــرکت ها می شود. معاونت علمی و فناوری چه اقداماتی برای ورود بخش خصوصی به فرآیند حمایت از شرکت های دانش بنیان انجام داده است؟
دولت ها در همه جاى دنیا، در حمایت از سیستم فناوری و نوآوری نقش «تسهیل‌گری» دارند. یعنى تنها باید بسترى فراهم کنند که به توانمندى شرکت هاى علمى و فناورى منجر شود. به همین دلیل معاونت علمی و فناورى ریاست جمهورى عمدتا از شرکت های بخش خصوصی حمایت می کنند. از اینرو، دولت برای حمایت ازVC ها یک صندوق نوآوری و شکوفایی با ۳ هزار میلیارد تومان گردش مالی به وجود آورده است. صندوق به ازای هر آورده ای که VC می آورد تا ۹ برابر آن پول می گذارد. با وجود صندوق پژوهش و فناوری و نوآوری و شکوفایی، دولت آورده های خود را دارد و مشکلی در حمایت از آنها ندارد. چون به تعداد شرکت هایی که تقاضای کمک مالی کنند و شاخص های لازم را داشته باشند، دولت مشکلی ندارد.
یکی از عوامل موثر توسعه در کشور، مسأله فرهنگ به عنوان زیرساخت علمی و فناوری است. یعنی ما تا از نظر علوم انســانی تقویت نشویم در زمینه های دیگر هم موفق نخواهیم بود. شــما در زمینه شرکت های فرهنگی برای حل این مساله، چه اقداماتی انجام داده اید؟
یکی از مشکلات ما در حوزه قانون شرکت‌های بنیان این است که خیلی از شرکت‌های علوم انسانی و هنر طبق ضوابط قانون، ذیل شـــرکت های دانش‌بنیان قرار نمی گرفتند. معاونـــت علمی و فناورى ریاست جمهوری هم بعد از آسیب‌شناسـی این مساله، برنامه توسعه زیســـت بوم صنایع خلاق فرهنگی را اجرا کرد. در حال حاضر، ۱۲۴۰ شرکت طبق بررسی های ما این صلاحیت ورود به صنایع خلاق فرهنگى را کسب کرده‌اند که عمدتا در حوزه علوم انسانی هستند. این شـــرکت ها می توانند با ورود بـــه حوزه های نظرسنجی، محاســـبات علوم ریاضی و کامپیوتر در راســـتاى رفع نیازهای جامعه و زمینه علوم انسانی و فعالیت کنند. باید ســـعی کنیم ۵۰درصد خروجی دانشگاه های ما که در حوزه های علوم انسانی و هنر هســـتند، بتوانند در حوزه فعالیت های نوآور قوی و مجهز شوند.
یکی از مشــکلات کارهای دولتی مثلا در بخش تحقیقات، این اســت که مــا هزاران مرکز تحقیقاتی داریم که با یکدیگــر ارتباطی ندارند و علیرغم هزینه های سنگین مالى که دارند، نتیجه ای هم از این تحقیقات عاید کشور نمی شود. براى این موضوع چه فکرى کرده اید؟
من با این صحبت شما موافقم که البته پژوهش فقط زمانی که حمایت بخش خصوصی را داشـــته ً پژوهش های دولتی ثمره باشد، موفق است. معمولا آنچنانی ندارند، اما پژوهشی موفق است که حمایت کننده بخش خصوصی داشته باشد. معمولا هم تجاری سازی های علوم در حوزه بخش خصوصی موفق اند. هیچ شرکت و دانشـــگاه دولتی هم نمی تواند یک محصول تجاری سازی درست داشته باشد برای اینکه با بازار فاصله دارند. دانشگاه ها باید علوم را تولید کنند و پارک های علم و فن آوری با بنیه بخش خصوصی باید این علوم را تجاری کنند.
مشکل اینجاست که در بخش فرهنگی، اصلا کار فرهنگی سودآور نیست. اتفاقا کار فرهنگی سودآور است اگر درست حمایت شود. شما هر کار فرهنگی که مثال بزنید باید مابه ازای آن را در خارج از کشور هم در نظر بگیرید. اصلا در خارج از کشور، فرهنگ سوبسید پذیر نیست و درآمدزا است ولی در ایران این طور نیست.
خوب، شرایط در ایران به این شکل است نه اصلا این طور نیست. به طور مثال بنگاه رسانه در خارج از کشور درآمدزاست ولی در ایران ما رسانه را یارانه بگیر کردیم، در حالی که رسانه ای موفق است که روی پای خودش بایستد
البته شما باید شــرایط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشــور را هم در نظر بگیرید. الان مردم در بخش فرهنگ اصلا هزینه ای نمی‌کنند چون به لحاظ اقتصادی در تنگنای شدید هستند.
ما باید این مسأله را که فرهنگ هم درآمد زا است، در جامعه جا بیندازیم. مثلا در دنیا امکان ندارد فیلمی بدون زنجیره هاى متوالى ساخته شود. در ایران وقتى یک فیلمی ساخته می شود ، صرفا عوامل فقط به سینما فکر می کنند و اصلا به زنجیره داخلی و خارجی آن فکر نمی کنند. به فروش آن در خارج از کشـــور، تولید اسباب بازی از شخصیت های آن، الگوبرداری برای تولید و طراحی لباس فکر نمی شود.
به طور مثال در بچگی من و شما شخصیت «بت‌من» ساخته شده و هنوز هم نسخه های جدیدی از این فیلم وکاراکترهای آن ساخته می‌شود، اما در ایران یک شخصیت به نام «کلاه قرمزی» ساخته می شود و ً اصلا به زنجیره ای از تولیدات که می تواند پیرو این کاراکتر شکل گیرد، فکر نمی شود و در نهایت کاراکتر به وجود آمده، بی سرپرست رها می شود
شــما از نظر تئوری درســت می گوئید ولی واقعیت چیز دیگری است اگر شـــما به فیلم های پرفروش و موفق دنیا نگاه کنید خواهید دید که برای تولید یک فیلم، مجموعه ای از افراد، فکر می کنند ولی در ایران این طور نیست. یکی از وظایف معاونت علمی و فناورى هم، تولید و راه اندازی این زنجیره است. برای همین منظور هم فقط از ایده های خلاق حمایت می کنیم. کشـــور ما یک کشور واردات محور بوده که به تناسب داشته های منابع زیرزمینی مثل نفت و مواد اولیه، پولدار بوده و هر چه که نیاز داشته پول داده و خریده و به فکر ساخت نبوده است. برای تغییر این رویکرد به اکوسیستم جدیدی نیاز داریم که معاونت علمی هم وظیفه اش راه اندازی این زیست‌بوم است.
چقدر در نیل به این هدف موفق بوده اید؟
خیلی موفق بوده ایم. الان ۹۷ درصد داروهای مورد نیاز را خودمان می سازیم. چون اکوسیستم بیوتکنولوژی و فنی و پزشکی ما خوب پرورش یافته است، ثانیا مورد تحریم واقع شده ایم. داستان کرونا وقتی سال گذشته در دنیا، اپیدمی پیدا کرد کشورهایی که کیت تشخیصی کرونا، ماســـک، ونتیلاتور و دیگر تجهیزات وابسته را داشتند، امکان ارسال آن به کشورهای دیگر از جمله کشور ما را که تحریم هم بود، را نداشـــتند.
اما پیش از آن من بارها اعلام کرده بودم که ما فن آوری تولید ماســـک های سه لایه را به کره جنوبی صادر می کنیم با اینکه برای بسیاری باورپذیر نبود، اما با همه گیری کرونا، ما با اســـتفاده از همین فناوری ظرف یک ماه توانستیم برای ایمنی کادر بهداشتی و درمانی خودمان، ماسک تولید کنیم. با همه گیری کرونا، دو عدد از دستگاه های تولید ماسک را که به کره جنوبی فروخته شده بود، ما از گمرک برگرداندیم و از فناوری خودمان برای تولید ماسک استفاده کردیم. الان ما تولید کننده و صادر کننده دستگاه تولید ماسک به همه کشورها هستیم.
در زمینه «کیت» و «ونتیلاتور» هم همین شرکت های دانش بنیان این تجهیزات را ساختند. در حوزه ساخت واکســـن هم، ما صد سال است که واکسن ساز هستیم البته تکنولوژی آن را می خریدیم، اما امروز واکسن »آنفلوآنزای انسانی» را خودمان تولید کردیم که به زودی از آن رونمایی می شود چون اکوسیستم و زنجیره تولید این واکسن شـــکل گرفت. ولی در حوزه صنایع خلاق و فرهنگی ضعف داریم و هنوز اکوسیستم لازم شکل نگرفته است. الان ما هماهنگ کردیم که در هر استان یک «خانه خلاق» تأسیس کنیم. چند خوشه هم تعریف کردیم مثل خوشه زعفران و گیاهان دارویی که می تواند ماده موثر خیلی از صنایع آرایشی و بهداشتی را تولید کنند.
حرف آخر
هم دولت و هم مجلس باید از شـــکل گیری این زنجیره ها حمایت کنند. از ۲۷۰۰ میلیارد دلار گردش مالی صنایع خلاق در دنیا، صدمیلیون دلار ســـهم ماست در حالی که باید سهم بسیار بیشتری داشته باشیم، چون این صنایع قابلیت درآمدزایی و اشتغال زایی بالایى را دارند که می توانند رونق اقتصادی به دنبال داشته و صنایع خلاق می تواند انتقال دهنده فرهنگ و تمدن ما به دنیا باشد.
