عوامل روانی و استرس شغلی برخلاف سایر عوامل زیان‌آور محیط کار؛ مختص شغل خاصی نیستند، استرس شغلی وقتی رخ می‌دهد که بین نیازهای شغلی با توانایی‌ها، قابلیت‌ها و خواسته‌های فرد هماهنگی وجود نداشته باشد.
استرس بخشی اجتناب‌ناپذیر در زندگی است که بسته به فشار روانی و کیفیت انطباق فرد با آن ممکن است منجر به بیماری شود و عوامل روانی محیط کار و استرس شغلی برخلاف سایر عوامل زیان‌آور محیط کار مختص شغل خاصی نیستند و در همه مشاغل به اشکال گوناگون و با درجات متفاوت وجود دارند.
سازمان جهانی بهداشت بر اساس شاخص بار جهانی بیماری‌ها برآورد کرده که بیماری‌های روانی ازجمله استرس‌ها دومین علت ناتوانی‌ها تا سال ۲۰۲۰ خواهند بود و ارزیابی شرایط کار در اروپا نشان داده که در سال ۲۰۱۵، ۳۶ درصد شاغلین در اروپا تقریبا همیشه تحت‌فشار روانی بوده و حدود ۳۳ درصد مجبور به کار با سرعت بالاتر از حد توان خود بودند و حدود ۱۶ درصد از این افراد برخوردهای اجتماعی نامناسب شامل درگیری فیزیکی، توهین و غیره را در محیط کار تجربه کرده‌اند.
در ژاپن یک ارزیابی در خصوص حوادث شغلی مشخص کرد حدود ۳۲ درصد شاغلین در معرض اضطراب و استرس شغلی در طی یک سال گذشته هستند.
به باور برخی از کارشناسان، استرس، یکی از مهمترین عوامل ایجاد سرطان و البته کاهش کیفیت زندگی است. ، بخشی از استرس ها به دلیل اتفاقات مختلف و معمولی زندگی بوجود می‌آیند و بخشی هم استرس شغلی هستند، استرس های شغلی البته در ایران ۳۰ درصد را مردم را تحت تاثیر قرار می دهد.
به گفته آن‌ها، استرس شغلی یکی از خطرات محیط کار تلقی می شود و عوارض زیادی ایجاد می کند، خطراتی که در محیط کار شاغلین اعم از شاغلین کارمند یا کارگر و به طور کلی افرادی که به نوعی اشتغال دارند را تهدید می کند، خطرات متنوعی است، مثل خطرات فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیک و یا انواع خطرات دیگری که در محیط کار وجود دارد.
استرس در کاهش بهره وری سازمان
محمد رحمتی روانپزشک در این زمینه به خبرنگار ایرنا می گوید: استرس باعث بروز اختلالات جسمانی، روانی و رفتاری در شاغلین شده و تأثیر زیادی در کاهش بهره‌وری سازمانی و افزایش حوادث دارد.
وی ادامه داد: در شاغلین مراکز خدمات سلامت به خاطر ماهیت کار و محیط کار، این عوامل روانی و استرس شغلی با شدت بالاتری دیده می‌شوند و علاوه بر این شاغلینی که دچار استرس هستند بیشتر اشتباه کرده و احتمال حوادث بیشتری در محیط کاری شان وجود دارد.
رحمتی با بیان اینکه عوامل متعددی باعث بروز حوادث محیط کار می‌شود، اضافه می کند: اما عامل انسانی باعث بروز ۸۰ درصد این حوادث هستند و با افزایش عوامل استرس‌زای محیط کار عوارض مختلفی در شاغلین بروز می‌کند که در کوتاه‌مدت تپش قلب، برافروختگی، لرزش و تحریک‌پذیری و در بلندمدت بیماری‌های قلب، اختلالات گوارشی، آسم، سردرد، اضطراب، احساس ناخرسندی، افسردگی، انزوا، انجام نامنظم کار، افزایش حوادث، افزایش مصرف سیگار، الکل و مواد مخدر بوجود می آید.
این استاد دانشگاه تصریح می کند: زمان طولانی و پیاپی انجام کار یا حجم بالای کار، انجام کار در ساعات غیرمتعارف شب و انجام کار شیفتی، فقدان استراحت کافی حین کار، داشتن مسئولیت جان دیگران، احتمال بروز برخورد و درگیری با مراجعین یا همکاران، عملکرد نامناسب ابزار و وسایل کار، نور نامناسب در محیط کار، وضعیت‌های ناجور بدنی و غیر ارگونومیک در محیط کار، عدم وجود حمایت‌های شغلی، بیمه‌ای و اجتماعی مناسب، محرومیت‌های اجتماعی و خانوادگی ازعوامل اصلی استرس‌زای شغلی در محیط‌های کاری است.
نشانه های هشدار دهنده استرش شغلی
رحمتی در مورد نشانه‌های هشداردهنده وجود استرس شغلی در کارکنان می گوید: احساس عدم توانایی در انجام مسئولیت‌های محوله، نخوابیدن به مقدار کافی یا خوابیدن بیشتر از حد معمول، تغییرات قابل‌توجه در وزن، احساس خستگی مداوم، بروز سردردهای مکرر یا سایر دردهای حاد، روی آوردن به مصرف داروهای روان‌گردان یا الکل و داروهای آرامش‌بخش و خواب‌آور از نشانه های استرسهای شغلی است.
این روانپزشک ادامه می دهد: کارکنان باید در محیط کاری برای پیشگیری از استرس به انجام ورزش به‌طور متناوب و منظم در زمان‌های ممکن، انجام تنفس آهسته و عمیق هنگام احساس استرس و فشار، داشتن خواب کافی در فواصل شیفت‌های کاری بپردازند و همچنین انجام اقدامات درمانی و باز توانی مناسب در کارکنان دچار مشکلات روانی و بیماران ضروری است.
ساعت های کاری طولانی عامل استرس شغلی
احمد رضایی مخصص طب کار نیز در این زمینه به خبرنگار ایرنا می گوید: استرس شغلی در حقیقت شکلی از استرس و فشار روحی روانی است که به خاطر عوامل متعددی در محیط کار، دامنگیر افراد شاغل می شود.
وی ادامه می دهد: در محیط کار یک شاغل، کاری از او درخواست می شود که از توانایی های روحی، روانی و جسمانی او خارج باشد یا اینکه ساعتهای کاری از شاغل درخواست شود که این ساعت های کار طولانی بوده، مثل اضافه کار های طولانی که در دنیا بسیار شایع است.
رضایی اظهار می دارد: در ایران هم این مورد به وفور وجود دارد، مثلا از فردی که به صورت نرمال باید ۸ ساعت یا حداکثر ۱۲ ساعت کار کند، یک شیفت ۲۴ ساعته کار درخواست می شود و این یک عامل بسیار مهم برای ایجاد استرس و ناراحتی روانی در محیط کار است.
وی می افزاید: نتایج حاصل از مطالعه های داخل و خارج از کشور نشان می دهند کارمندانی که در محیط کاری با فشار روانی اشتغال دارند، در مدت کار روزانه با فشار خون بالا روبرو هستند و فشار شغلی می تواند بر فشارخون افراد در نوبت کاری نیز تاثیر داشته باشد، این در حالی است که فشارخون بالا از مهم ترین عوامل ابتلا به بیماری‌های قلب و عروق در مدت زمان طولانی است.
رضایی اضافه می کند: نخستین چیزی که در محیط های شغلی باید به آن توجه کنیم، این است که سازمان ها در بررسی ها و معاینه های دوره ای، افراد مبتلا به مشکلات روحی و روانی و فشار خون بالا را شناسایی کنند و به متخصصان ارجاع داده شوند.
این متخصص طب کار تصریح می کند: باید عوامل استرس زا شناسایی شوند، مداخله سازمانی صورت گیرد و افرادی که احساس می کنند دچار استرس هستند باید با بالا بردن فعالیت های بدنی مانند ورزش، تغییر در رژیم غذایی و ایجاد محیط های شاد در محل کار، زمینه بهبودی خود را فراهم کنند و مشغولیت ذهنی مداوم با مسائل شغلی منجر به تغذیه نامناسب و نامرتب و عدم ورزش کافی می شود که نهایتاً مشکلاتی چون اضافه وزن، فشارخون بالا و افزایش مقدار کلسترول را به همراه خواهد داشت.
