نوجوانی دوره انتقال از کودکی به بزرگسالی است و الگوهای رفتاری مهمی که می‌توانند در تمام طول عمر بر زندگی فرد اثرگذار باشند، در این دوره شکل می‌گیرند. نتایج یک تحقیق جدید توسط محققان ایرانی نشان می‌دهد که آگاهی دادن به نوجوانان با استفاده از الگوهای علمی خاص، می‌تواند از بروز رفتارهای پرخطر در آن‌ها بکاهد.
به گزارش کیوسک خبر، هنگامی‌که نوجوانان نمی‌توانند به‌طور موفقیت‌آمیز بر بحران‌ها و چالش‌های تحولی غلبه کنند، پریشانی‌های روان‌شناختی را تجربه خواهند کرد و اختلالات فراوانی در جریان زندگی روزمره آن‌ها در جنبه‌های عاطفی، اجتماعی و شناختی بروز خواهد کرد که به‌دنبال آن‌ها، شخصیت این افراد دچار آشفتگی می‌شود. بر همین اساس در برخی از کشورها به‌صورت منظم و دوره‌ای به بررسی رفتارهای پرخطر در سنین نوجوانی و جوانی به‌ویژه در دانش‌آموزان دوره دبیرستان پرداخته می‌شود.
بنا بر گفته صاحب‌نظران، رفتارهای مخاطره‌آمیز بهداشتی شامل مصرف الکل و سوءمصرف مواد، صدمات و خشونت، مصرف تنباکو، رژیم‌های غذایی نامناسب، بی‌تحرکی و رفتارهای جنسی پرخطر است. مطالعات نشان داده‌اند مصرف مواد مخدر، خشونت و همچنین رفتارهای جنسی، عامل بسیاری از مرگ‌ومیرهای سنین نوجوانی و اوایل بزرگسالی است. پژوهش‌های انجام‌شده در ایران نیز نشانگر آن است که در سال‌های اخیر رفتارهای پرخطر در میان نوجوانان شیوع بیشتری پیدا کرده است.
با توجه به این مسائل، گروهی از پژوهشگران کشور به انجام مطالعه‌ای پرداخته‌اند که در آن به عوامل مرتبط با رفتارهای پرخطر در دانش‌آموزان بر اساس الگویی موسوم به «الگوی اعتقاد بهداشتی» پرداخته شده است.
این تحقیق توصیفی-تحلیلی، با مشارکت ۴۰۰ نفر از دانش آموزان پسر مقطع دوم دبیرستان از سه مدرسه شهر سنندج انجام شده است. این افراد با استفاده از روش‌های علمی نمونه‌گیری انتخاب شده بودند و در آن، رفتارهای پرخطر به‌صورت قراردادی در قالب مصرف سیگار و قلیان، نبستن کمربند ایمنی هنگام بودن در ماشین، نداشتن کلاه ایمنی هنگام موتورسواری و دوچرخه‌سواری، درگیری فیزیکی و کتک‌کاری در مدرسه یا خارج از مدرسه و غیبت از مدرسه به‌دلیل احساس ناامنی در راه مدرسه تعریف شد.
اطلاعات مورد نیاز برای این پژوهش با استفاده از پرسش‌نامه‌ای که به‌دقت طراحی شده بود، جمع‌آوری شد. درنهایت نیز، محققان با استفاده از تکنیک‌ها و نرم‌افزارهای آماری، اطلاعات به‌دست‌آمده را مورد تجزیه‌وتحلیل قرار دادند.
یافته‌های این مطالعه بیانگر شیوع بالای رفتارهای پرخطر در بین دانش‌آموزان مورد مطالعه بود و همچنین بین رفتارهای پرخطر با پایین بودن معدل نیم‌سال تحصیلی گذشته افراد، ارتباط معنی‌دار و قابل‌توجهی وجود داشت.
بر این اساس، ازنظر آگاهی و چهار متغیر «الگوی اعتقاد بهداشتی» بین دانش آموزان دارای رفتار پرخطر و افراد بدون چنین رفتاری، تفاوت زیادی مشاهده شد. بنابراین مجریان تحقیق اعتقاد دارند که می‌توان از این الگو برای کاهش شیوع رفتارهای پرخطر در جامعه استفاده کرد.
به گفته ناصح قادری، پژوهشگر آموزش بهداشت و ارتقای سلامت دانشکده پزشکی دانشگاه تربیت مدرس و سایر همکارانش در این پژوهش: «یافته‌های این مطالعه نشان داد که شیوع برخی رفتارهای پرخطر در جامعه نوجوانان چشمگیر است. بر اساس داده‌های مطالعه، مشاهده شد که ۳۰ روز پیش از پژوهش، حدود ۲۰ درصد از دانش‌آموزان به‌ترتیب سیگار و قلیان کشیده بودند! طبق این یافته‌ها، لازم است در برنامه‌های آموزشی، دانش‌آموزانی که دارای وضعیت تحصیلی ضعیف هستند، با هدف پیشگیری از رفتارهای پرخطر، مورد توجه بیشتری قرار گیرند».
آن‌ها ادامه می‌دهند: «بین آگاهی افراد دارای رفتار پرخطر و افراد بدون رفتار پرخطر، تفاوت آماری معنی‌داری وجود داشت. این نتیجه بار دیگر نشان می‌دهد که اساسی‌ترین و ساده‌ترین راهکار برای جلوگیری از رفتارهای پرخطر در نوجوانان، ارتقای آگاهی آنان و والدینشان درباره رفتارهای پرخطر و مضرات انجام آن‌ها بر سلامت نوجوانان است».
قادری و همکارانش با اشاره به این نکته که مهم‌ترین مشکل این‌گونه افراد، ناتوانی در «نه گفتن» به پیشنهاد دوستان و همسالان برای انجام رفتارهای پرخطر بوده است، اعتقاد دارند: «از نتایج این پژوهش می‌توان به‌عنوان پایه‌ای برای طراحی مداخلات پیشگیرانه از رفتارهای پرخطر دانش‌آموزان استفاده کرد. همچنین ضروری است که در سایر نقاط کشور و جمعیت‌های دیگر با استفاده از الگوهای دیگر در مقایسه با یافته‌های این مطالعه، پژوهش‌هایی را انجام داد».
از این تحقیق مقاله‌ای علمی پژوهشی به رشته تحریر درآمده که نشریه «آموزش بهداشت و ارتقا سلامت» متعلق به انجمن علمی آموزش بهداشت و ارتقا سلامت ایران به چاپ آن پرداخته است.
